Türkiye’nin Ölümcül Heyelan Olayları Veri Tabanı İTÜ’de Oluşturuldu

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tolga Görüm ve doktora öğrencisi Öğr. Gör. Seçkin Fidan tarafından Türkiye’deki ölümcül heyelan olaylarının tespit edilmesi için yapılan araştırmanın sonuçları kamuoyuyla paylaşıldı. Buna göre, Türkiye’de son doksan yılda gerçekleşen 389 ölümlü heyelanda, toplam 1.343 kişinin hayatını kaybettiği belirlendi.

Türkiye’de her yıl onlarca kişinin ölümüne neden olan çok sayıda heyelan olayı meydana geliyor. Ancak, ülkemizdeki heyelan olaylarının bu yönüyle ele alınması ve ölümlerin kaydedilmesi günümüze kadar ihmal edildi. Dolayısıyla ölümlü heyelanların ve sonuçlarının ihmal edilmesi heyelan riskinin gerçekçi olmayan bir şekilde anlaşılmasına yol açıyor. Bu nedenle, ulusal ve yerel basılı ve dijital medya kaynakları, Cumhurbaşkanlığı Arşivleri ve AFAD raporları kullanılarak 1929’dan 2019’a kadar Türkiye’de meydana gelen ölümlü heyelan olaylarına ait İTÜ bünyesinde bir veri tabanı oluşturuldu. Söz konusu bu veri tabanı, “Fatal Landslide Database of Turkey” (FATALDOT), etki faktörü yüksek ve konusunda alanının en öncü dergisi olan Landslides’ta yayımlandı. (Link: https://doi.org/10.1007/s10346-020-01580-7)

 

“Türkiye Ölümcül Heyelan Veri Tabanı”

Araştırmanın sonuçlarını paylaşan öğretim üyemiz Doç. Dr. Tolga Görüm; Türkiye’deki ölümle sonuçlanan heyelanlara yönelik ilk olma özelliğine sahip bu yeni veri tabanına ait sonuçlara göre, 1.343 kişinin ölümüne neden olan toplam 389 heyelan olayı tespit edildiğini açıkladı.

Bu heyelanlardan 883 kişinin ölümüyle sonuçlanan 147 olay doğal faktörlerle (yağış, kar erimesi vb. hidro-meteorolojik koşullar), 301 kişinin ölümle sonuçlanan 197 ölümlü heyelan olayı ise antropojenik faktörlerle (inşaat ve altyapı çalışmaları) tetiklendi. 159 kişinin ölümüyle sonuçlanan 45 olayın ise tetikleyici faktörü tespit edilemedi.

1929-2019 yıllarını kapsayan dönemde yılda ortalama 4 ölümlü heyelan olayı gerçekleşirken, yılda ortalama 15 kişi hayatını kaybetti.

Geçtiğimiz son yirmi yıla baktığımızda ise ölümlü heyelan ortalaması 12,2’ye yükselirken, ölüm ortalaması ise 23,6’ya yükseldiği görüldü.

Bu verilere göre heyelanlar, Türkiye’de doğal afet kaynaklı kayıplar arasında depremden sonra en fazla ölüme neden olan afet türü olarak ikinci sırada yer aldı.

 

Heyelan riski en fazla Doğu Karadeniz Bölümü’nde

Türkiye’de heyelan riskinin en fazla olduğu bölge Doğu Karadeniz, en az riskin olduğu yerin ise İç Anadolu Bölgesi’nin olduğunu belirten Doç. Dr. Tolga Görüm, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Türkiye’deki ölümlü heyelanlar Doğu Karadeniz Bölümü ve İstanbul çevresi olmak üzere iki bölgede yoğunlaşmaktadır. Genel olarak, Doğu Karadeniz Bölümü’nde doğal faktörlerle tetiklenen ölümlü heyelan olayları yoğunluk gösterirken, İstanbul ve çevresinde antropojenik faktörlerle tetiklenen ölümlü heyelan olayları yoğunluk göstermektedir. Veri tabanına göre Türkiye’deki 81 ilin 67’sinde ölümlü heyelan olayı kaydedilmiştir. Trabzon (38 olay, 336 ölüm), Rize (30 olay, 191 ölüm) ve İstanbul (58 olay, 85 ölüm), hem olay hem de ölüm frekansının en yüksek olduğu illerdir.”

Fatal Landslide Database of Turkey (FATALDOT)

Türkiye için ilk olma özelliğine sahip bu yeni veri tabanı ile ölümlü heyelan olaylarının duyarlılığının yüksek olduğu alanların belirlenmesi için dinamik modellerin oluşturması amaçlanıyor. Veri tabanı, Web-kazıma (Web Scraping) algoritmaları ile yarı ve tam otomatik heyelan olayı yakalama ve öğrenme algoritmaları ile desteklenerek ölümlü heyelan olaylarının kestirilmesine yönelik çalışmalar devam ediyor. İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde yakın zamanda web tabanlı coğrafi bilgi sistemleri ortamında paylaşıma açılacak olan bu veri tabanıyla bölgesel heyelan tehlike ve riskine ilişkin dinamik modellerin geliştirilmesi hedefleniyor.

 

Doç. Dr. Tolga Görüm

Doç. Dr. Tolga Görüm, jeomorfoloji ve egzojenik doğal afetler konusunda çalışmalar yürüten bir yerbilimcidir. Doktora derecesini 2013 yılında Twente Üniversitesi (Hollanda), ITC, Yer Sistem Bilimleri Bölümü’nden almıştır. 2016 yılı Türkiye Bilimler Akademisi Genç Bilim Adamı Ödülü (GEBİP) alan araştırmacı, ülkemizin yanı sıra Çin, Haiti ve Alaska’nın yüksek dağlık kesimlerindeki yamaç erozyonu ve yer şekillerinin evrimi konusunda bilimsel çalışma ve projeler yürütmektedir. 2018 yılında İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü’ne katılan araştırmacı, iklim ve tektoniğinin yamaç süreçleri ve toprak erozyonu üzerindeki etkilerine dair güncel çalışmalarını sürdürmektedir.

 

Öğr. Gör. Seçkin Fidan

Öğr. Gör. Seçkin Fidan, lisans derecesini 2016 yılında, yüksek lisans derecesini ise 2019 yılında İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü’nde almıştır. 2019 yılında başladığı doktora eğitimine İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Katı Yer Bilimleri Ana Bilim Dalında devam etmektedir. Aynı zamanda Ankara Üniversitesi Ayaş Meslek Yüksek Okulu Mimarlık ve Şehir Bölge Planlama Bölümü Coğrafi Bilgi Sistemleri Programında öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. Küresel ölçekte ölümcül heyelanların mekânsal ve zamansal dağılımını, tetikleyici faktörleri ve bu heyelanların iklim, topoğrafya, jeolojik ve antropojenik faaliyetlerle olan ilişkisi konusunda doktora çalışmalarını sürdürmektedir.