Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Açıldı

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ve Türkiye İş Bankası iş birliğinde hayata geçirilen Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) açılış töreni 13 Ağustos 2025 tarihinde İTÜ Ayazağa Yerleşkesi’nde düzenlendi.

İstanbul Teknik Üniversitesi - Türkiye İş Bankası Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM), İTÜ Ayazağa Yerleşkesi’ne inşa edilen binasında kapılarını açtı. Merkezin açılış töreni, İTÜ Bilgisayar ve Bilişim Fakültesi Konferans Salonu’nda katılımcılar ve medya mensupları tarafından yoğun bir ilgiyle takip edildi. Tören kapsamında MATAM’da kurdele kesimi yapıldı.

İTÜ Rektörü Prof. Dr. Hasan Mandal, yer bilimlerinden çevre bilimlerine, dijital teknolojilerden afet yönetimine; jeofizik, jeodezi, risk modelleme ve mühendislik gibi farklı alanları aynı hedef etrafında bir araya getiren MATAM’ın disiplinler arası bir ekosistem oluşturduğunu ifade etti. Prof. Dr. Mandal, MATAM’ın alanında uzman akademisyenlerin birbirinden öğrenerek bilgi ürettiği, bu bilgiyi çoğalttığı ve dönüştürdüğü bir iş birliği ve birlikte geliştirme ortamı olduğunu belirtti. Prof. Dr. Mandal, İTÜ’nün birlikte öğrenme stratejisi bakımından MATAM’ı farklı disiplinlerdeki araştırmacıların birbirinden öğrendiği bir geliştirme platformu olarak tanımladı. Rektörümüz, merkezin afetlere hazırlıkta yenilikçi bir model olarak öne çıktığını vurguladı. MATAM’da lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki genç araştırmacıların, bugünün ihtiyaçlarını karşılamanın ötesinde; geleceğin afet yönetiminde etkin, sorumluluk alan ve çözüm üreten insan kaynağını oluşturacağına dikkat çekti.

Türkiye İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Suat Sözen, bilimsel veri üretilmesi ve toplumun aydınlatılmasında rol oynayacak bu merkezin teknoloji ve veri kullanımıyla Marmara’da gerçekleşebilecek depremlerde olası can ve mal kayıplarının önüne geçebileceğini düşüncesiyle bu projede yer aldıklarını açıkladı. Sözen, Ocak 2024’te imzalanan protokolle kamuoyuna tanıtılan MATAM’ın kapılarını açmasıyla deprem alanındaki çalışmalara hız kazandıracağını ve verilerin disiplinler arası yapıya sahip merkez sayesinde daha hızlı üretilebileceğinin altını çizdi. Sözen, MATAM’ın ülkemizde depreme dair başka inisiyatiflerin üstlenilmesinde, iş birliklerinin hayata geçirilmesinde iyi bir örnek oluşturacağına, başka kurumlar için de teşvik edici olacağına dair inancını dile getirdi.

MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, deprem gibi ciddi sorunlara karşı bireysel çalışmalarla çözüm üretmenin mümkün olmadığını, kurumsal yapılar altında ciddi bilimsel araştırmalar yürütülmesi gerektiğine dikkat çekti. Zamanla teknoloji bakımından daha da güçlenecek olan MATAM’ın en önemli özelliklerinden birinin, veriyi ve bilgiyi görselleştirmesi olduğunu söyleyen Prof. Dr. Yaltırak, MATAM’da mekânsal fay verisi topladıklarını, bir depremin bütün izlerini, geçmişten günümüze kadar noktasal olarak 3 boyutlu şekilde verdiklerini söyledi.  

 Hem kara hem de deniz fay hatlarını bilimsel temelde izleyerek riskleri dinamik ve interaktif biçimde değerlendirecek olan MATAM, mikro ölçekte veri toplayabilecek, tehlike ve riskleri sayısal, güncel ve sürekli olarak değerlendirebilecek bir altyapıya sahip olmasıyla dikkat çekiyor. İlk, zor ve dönüştürücü bir adımı temsil etmesi dolayısıyla “Türkiye’nin Apollo Projesi” olarak anılan MATAM, sadece veri üretmeyi değil; bu veriyi, gelişen teknolojilerle harmanlayarak 7/24 yenilenen risk senaryolarına dönüştürmeyi amaçlıyor.

MATAM’da:

Klasik statik haritaların ötesine geçilerek sürekli güncellenen tehlike katmanları çalışılıyor. Aktif fayların yeniden haritalanması, büyük veri ve makine öğrenmesiyle “konuşan/dinamik haritalar” üretimi sağlanıyor. Fay haritalama ve yapay zekâ destekli dinamik tehlike analizi birlikte yapılıyor.

Zemin-bina ilişkisinde beklenen yer hareketinin sayısal modellenmesi yapılıyor. Azalım (attenuation) ilişkilerinin veriden türetilmesi, bina davranışının ölçülmesi sağlanıyor. Bina-ölçekli (mikro) yer hareketi ve davranış analizi gerçekleştiriliyor.

“İsteyen herkesin evine ivmeölçer” yaklaşımı ile bölgesel sensör yerleşimleri gerçekleştiriliyor. Böylece her depremde bina davranışını gerçek veriden izleme ve öğrenme mümkün oluyor. Bu konuda kurumlarla iş birliği yapılıyor. Sensör ağı ve ivmeölçerlerle sürekli izleme sağlanıyor.

Marmara’da deniz tabanlı jeofizik (çok ışınlı batimetri, sismik, side-scan, piston karotları) ile İHA tabanlı LiDAR/jeodezi verisinin tek çatı altında birleştirilmesi sağlanıyor. Böylece fay geometrisi ve sığ-kabuk süreçleri bütünleşik olarak okunabiliyor. Deniz ve kara entegre ölçüm altyapısı mümkün hale geliyor.

Belediyelere ve kurumlara “anlık / etkin” risk göstergeleri sunan etkileşimli platformlar, senaryolar, bina-ölçekli etkiler, müdahale ve tahliye kararlarını besleyen göstergeler sağlanıyor. Gerçek zamanlı veri ile karar süreçlerine destek veriliyor.

Büyük veri işleme için yüksek hesaplama altyapısı ve yer bilimlerinde uluslararası ölçekte akredite ‘kompozit laboratuvar’ hedefi ile çalışılıyor. Böylece jeoloji–jeofizik–mühendislik testleri aynı ekosistemde buluşturuluyor. HPC (yüksek başarımlı hesaplama) ve kompozit laboratuvar modeli hayata geçiriliyor.

İTÜ çatısı altında İş Bankası ana sponsorluğu ile uzun vadeli ve bağımsız olarak veriden modele ve hizmete uzanan bir üretim hattı kurmak hedefleniyor. Bu model, hem hızlı hem sürdürülebilir finansman sağlıyor. Akademi-kamu-özel sektör ortak üretimi amaçlanıyor.

Teknik çıktılar sadece akademik yayında kalmıyor; Kamuoyuna, medyaya ve uygulayıcılara aktarılmak üzere sadeleştirilmiş, görsel ve sayısal karşılığı yüksek “kamuya açık” içerik üretimi hedefleniyor. Kamuya açık, anlaşılır bilim iletişimi mümkün hale geliyor.

“Marmara’ya özel, sürekli ve bütünleşik izleme” hedefleniyor. Klasik yaklaşımın aksine proje temelli değil, kalıcı merkez yaklaşımıyla yeni verilerle modeller ve haritalar anlık güncelleniyor. Marmara odaklı uzmanlık, sürekli güncelleniyor.

Merkezde ilk etapta Prof. Dr. Yaltırak’ın yanı sıra Prof. Dr. Serdar Akyüz, Prof. Dr. Gürsel Sunal, Prof. Dr. Kadir Eriş, Prof. Dr. Nebiye Musaoğlu, Prof. Dr. Himmet Karaman, Prof. Dr. Şule Öğüdücü, Prof. Dr. Seda Kundak, Doç. Dr. Beyza Taşkın, Doç. Dr. Orkan Özcan, Doç. Dr. Cengiz Zabcı, Dr. Öğr. Üyesi Ufuk Tarı Dr. Öğr. Üyesi Gülsen Uçarkuş Dr. Öğr. Üyesi İrem Elitez Dr. Öğr. Üyesi Bülent Yağcı yer alıyor.

Açılışı gerçekleştirilen binada yüksek hesaplamalı bilgisayar merkezi ve sunucu odası; duraylı izotop birimi, eski deprem tarihlerinin belirlenmesini sağlayan lüminesans jeokronolojisi, mineral ayıklama birimi gibi laboratuvar ve çalışma alanları bulunuyor.